GÜMRÜK,TIR VE KAÇAKÇILIK MEVZUATI

A. Gümrük İdaresinin Oluşumu

Osmanlı Döneminin sonunda, Resumat Emaneti olarak kurulan Gümrük Teşkilatı o dönem Sadrazamlığa (Başbakanlık) bağlıydı. 1909 yılında Resumat Umum Müdürlüğü adı altında Maliye vekaletine (Maliye Bakanlığına) Bağlandı. Bu düzenleme Cumhuriyetin ilk yıllarında da devam etti. 29.12.1931 tarihinde Gümrük ve İnhisar Vekaleti kuruldu ve gümrükler, tekel ve çay işletmeleri bu bakanlık kapsamında birleştirildi. 1931 yılında yarı askeri nitelikte Gümrük Muhafaza Umum Kumandanlığı kuruldu. Kumandanlık Gümrük ve İnhisar Vekaleti’ne bağlandı. Bu bakanlığın ismi sonradan Gümrük ve Tekel Bakanlığı oldu. 1956 yılında Gümrük Muhafaza Umum Kumandanlığı kaldırıldı görevlerinin önemli bir kısmı İçişleri Bakanlığına devredildi. Ardından Gümrük Muhafaza Müdürlüğü kuruldu ve bunun görev yeri gümrük bölgeleri olarak belirlendi. 1983 yılında bakanlık kaldırıldı ve Maliye ve Gümrük Bakanlığı adında yeni bir bakanlık kuruldu. 1993-1994 de, Gümrük Müsteşarlığı Başbakanlık altına alındı.

B. Gümrük Mevzuatı

Cumhuriyet dönemimim başında 1918 yılında Osmanlı Devleti tarafından çıkartılan Gümrük Kanunu uygulandı. 2.05.1949 tarihinde 5383 sayılı Gümrük Kanunu yürürlüğe girdi. 1972 tarihinde 1615 sayılı Gümrük Kanunu yürürlüğe girdi. Bu kanunun özelliği, Yükümlünün eşyayı geçiren kişi olması, matrahın eşyanın satım bedeli olarak belirlenmesi, vergiyi doğuran olayın verilen gümrük beyannamesi olması ve verginin mal sınırdan geçmeden tahsil edilmesi esası üzerine kurulmasıdır. Halen 1999 tarihli 4458 sayılı Gümrük Kanunu uygulanmaktadır.

Gümrük tarifelerine ilişkin düzenleme ise şu şekilde gelişmiştir. 1929 yılında Gümrük Tarifeleri Kanunu çıkartıldı. Gümrük Tarifeleri Umumi Tarifesi Cetveli, her 100 kg için gümrük vergisi ödenmesini öngörüyordu. 1955 yılında Spesifik tarife terk edilerek, kıymet sistemine dayalı bulunan “nomanklatür” sistemine geçilmiştir. Advalorem sistemi olarak da anılmaktadır. 1964 yılında Gümrük Giriş Tarifeleri Cetveli yayınlanmıştır.

Gümrük vergilerine ilişkin genel sistematik şu şekilde gelişmiştir. Gümrük vergisi kavramı ithalat ve ihracat işlemleri sırasında alınan en belirleyici vergidir. Bunun yanında İstihsal Vergisi, Rıhtım Resmi (Ulaştırma Altyapısı Resmi), Damga Resmi, Belediye Hissesi ve Fonlar bulunmaktaydı. Bunlardan Ulaştırma Altyapısı Resmi, Belediye Hissesi ve İthalde alınan Damga Resmi kaldırılarak, İthalattan Alınan Katma Değer Vergisi konulmuştur (1992). Bu gün için gümrük işlemlerinin Gümrük vergisi,             İthalattan Alınan Katma Değer Vergisi ve bazı ürünler için (özellikle tarım ürünleri) fonlardan oluştuğu söylenebilir.

C. Kaçakçılık Mevzuatı

Cumhuriyetin ilk yıllarında getirilen 1126 ve 1510 sayılı Kaçakçılığın Meni Kanunları yeterli olmayınca, 1932 yılında 1918 sayılı Kaçakçılığın Men ve Takibine Dair Kanun yürürlüğe girmiştir. Bu kanun kaçakçılık davalarının tutuklu devamını, verilen cezaların ertelenmemesini, sürgün cezası verilmesini ve özel kaçakçılık suçları için özel mahkemeler kurulmasını öngörüyordu. Bu kanundan sonra 2003 yılında 4926 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu yürürlüğe girmiştir. Nihayet 2007 yılında 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu yürürlüğe girmiştir.

D. Uluslararası Antlaşmalar

Ülkemiz merkezi Cenevre’de bulunan Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasına 1948 yılında katılmıştır. Bu anlaşma sonradan Dünya Ticaret Örgütü anlaşması adını almıştır.

1950 yılında merkezi Brüksel’de bulunan Gümrük İşbirliği Konseyi(na katıldık. Bu kurum sonradan adını Dünya Gümrük Örgütü olarak değiştirmiştir.

Avrupa Topluluğu kapsamında Gümrük Birliğine girdiğimizden, sonradan adı Avrupa Birliği olan geniş kapsamlı anlaşmanın gümrük ile ilgili düzenlemelerinden etkilenmekteyiz.

II. Gümrük Rejimlerinin genel tanımı

A. Gümrük Rejimlerinin Genel Tanıtılması

Gümrük rejimine ilişkin kanuni düzenleme incelendiğinde, kanunda sekiz farklı rejim öngörüldüğü anlaşılmaktadır. Bunlar Gümrük Kanunu’nda :

1. Serbest dolaşıma giriş rejimini,

2. Transit rejimini,

3. Gümrük antrepo rejimini,

4. Dahilde işleme rejimini,

5. Gümrük kontrolü altında işleme rejimini,

6. Geçici ithalat rejimini,

7. Hariçte işleme rejimini,

8. İhracat rejimini; olarak anılmışlardır.

Bu rejimlerden, İhracat, hariçte işleme veya antrepo rejimine tabi tutulan eşyalar, gümrüğe verilen beyannamenin tescilinden itibaren Türkiye Gümrük Bölgesinden çıkıncaya veya imha edilinceye ya da gümrük beyannamesi iptal edilinceye kadar gümrük gözetimi altında kalır.

Gümrük kontrolü altında işleme rejiminde de mal serbest dolaşıma sokulmaz ve işleme gümrük bölgesinde yapılır. Ortaya çıkan ürün gümrük vergileri alınarak serbest dolaşıma sokulur.

Dahilde işleme, eşyanın vergi yerine teminat alınarak ülkeye sokulması ve işlendikten sonra ihracı sırasında bu teminatın iadesi şeklinde gerçekleşir.

Geçici İhracat Rejiminde serbest dolaşıma girmemiş eşyanın ithalat vergilerinden tamamen ya da kısmen muaf olarak ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın, Türkiye Gümrük Bölgesi içinde kullanılması ve bu kullanım sırasındaki olağan yıpranma dışında, herhangi bir değişikliğe uğramaksızın yeniden ihracına ilişkin bir rejimdir. Bu ihtimalde eşya Türk Gümrük Bölgesinde kaldığı süre boyunca her ay için serbest ithalata konu olsaydı alınacak gümrük vergisinin % 3’ü kadar vergi alınır.

Gümrük Kanunu’nda “ekonomik etkili gümrük rejimi” adı altında, eşyanın işlenmesine veya bir antrepoda tutulmasına ilişkin düzenlemeler getirilmiştir.

Bir eşyanın serbest dolaşıma girmesi ve transit rejimi, özellikle taşıma işlerindeki önem taşıyan düzenlemeler olduğundan burada özellikle incelenecektir.

B. Serbest dolaşıma giriş rejimi

1. Anlamı:

Serbest dolaşıma giriş rejiminin esasını anlamak için, ilk olarak “Serbest dolaşımda bulunan eşya” kavramının tanımlanması gerekmektedir. Serbest dolaşımda bulunan eşya ilk olarak kullanılan girdilerin yerli olup olmadığına bakılmaksızın Türk menşeli sayılan eşyaları kapsar. Böylece kanun Türkiye’de çıkartılan madenleri, üretilen bitkisel ürünleri, yetiştirilen hayvanları, bu hayvanlardan elde edilen ürünleri, avlanan hayvanları, Türk bandıralı araçlar tarafından kara suları dışında tutulan ve bu gemilerde tutularak işlenen balıkları, karasuları dışındaki denizlerden münhasır işleme hakkına sahip olunarak çıkartılan maden ve petrolü ve belirtilen eşyaların türevlerinin Türk menşeli sayılacağını öngörmüştür. Serbest dolaşımda bulunan eşya kavramının ikinci önemli grubunu ise, yurt dışında gelen ve “serbest dolaşıma giriş rejimine” tabi tutularak Türkiye Gümrük Bölgesine sokulan eşyalar oluşturmaktadır. Buna göre eşyalar, serbest dolaşıma girmiş eşyalar ve girmemiş eşyalar olarak ikiye ayrılmaktadır. Eşyanın bu durumu “gümrük statüsü” olarak adlandırılmaktadır.

Bu açıklamaya göre serbest dolaşıma giriş rejimi, malın Türkiye’de üretilmiş bur mal gibi serbestçe dolaşımının sağlanması için yapılacak işlemleri oluşturur. Bu işlemler sırasıyla şunlardır:

2. Genel Sistemi Oluşturan Serbest Dolaşıma Giriş Rejiminin Uygulanması

a. Beyanname Verilmesi

Türk menşeli olmadığı için Türkiye Gümrük Bölgesinde (yani Türkiye Sınırları, karasuları ve hava sahası içinde) serbeste dolaşımı mümkün olmayan bir eşyanın, serbest dolaşım imkanı kazanması için yapılacak işlemler, beyanname verilmesiyle başlar. Bu husus sadece serbest dolaşıma giriş rejimi için değil, diğer rejimler için de uygulanır. Bu beyanname kural olarak yazılı olarak verilir ancak, bilgisayar veri işleme yoluyla (dijital imzalı belge) veya sözlü olarak da verilebilir.

Beyannameler tescilden sonra düzeltilemezler. Ancak, beyan sahibinin talebi üzerine, tescilden sonra eşyanın cins, nevi ve niteliği ile marka ve numaraları dışında beyannamede yer alan ağırlık, adet, ölçü yahut kıymet yönlerinden bir veya daha fazla bilginin düzeltilmesine izin verilebilir. Ancak eşyanın muayene edileceği bildirilmiş veya yapılan araştırmada bu beyanın yanlışlığı tespit edilmişse düzeltme izni verilemez, cezai işlem uygulanır.

Başka bir gümrük rejimine tabi bir malın serbest dolaşım rejimine tabi tutulması istendiğinde, bu husus gösteren yeni bir beyanname verilmesi gerekmektedir.

Beyanname verildikten sonra beyanname sahibi eşya üzerindeki tüm hakların bir üçüncü kişiye devredebilir. Bu durumda tüm hak ve yükümlülükler üçüncü kişiye geçer. Muafiyete konu işlemlerde, devralanın da devreden kişinin muafiyetlerine sahip olması gerekir.

b. Tescil

Beyannameler söz konusu eşya Gümrüğe sunulduğundan tescil edilirler. Tescil edilmiş olan beyanname, ait olduğu eşyanın vergileri ve para cezalarından dolayı taahhüt niteliğinde beyan sahibini bağlar ve gümrük vergileri tahakkukuna esas tutulur.

Beyanname verildikten sonra otuz (30) gün içinde işlemlerin tamamlanması gerekir. Aksi takdirde eşya muayene edilir, alınacak para cezaları vs tutanağa bağlanır ve eşya tasfiye edilerek belirtilen ceza tahsil edilir.

c. Muayene

Gümrük iareleri, beyanın doğruluğunu araştırmak üzere, beyanname ile ilgili ve beyannameye ekli belgeleri kontrol edebilir, beyan sahibinden diğer belgeleri de vermesini isteyebilir, eşyayı muayene edebilir, muayene veya tahlil amacıyla numune alabilir. İlk muayenenin yapılması, ikinci kez muayene yapılmasını engellemez.

Eşyanın muayenesi, bunların gümrük idarelerince konulmasına izin verilen yerlerde veya antrepolarda yapılır. Dışarıda muayene yönetmelik hükümlerine göre mümkündür. Eşyanın muayene edileceği ve numunelerin alınacağı yerlere taşınması ile bu muayene ve numune alma işlemleri için gerekli tüm elleçleme giderleri beyan sahibi tarafından karşılanır. Beyan sahibi eşyanın muayenesi ve numune alınması sırasında hazır bulunabilir. Numunelerin yürürlükteki hükümlere uygun olarak alınması şartıyla, gümrük idareleri, numuneler karşılığında herhangi bir tazminat ödemekle yükümlü değildir. Gümrük idareleri, kendi yaptıkları tahlil veya inceleme masraflarını üstlenir. Ancak, gümrük laboratuarlarının yetersiz olduğundan dışarıda yapılacak tahlil veya inceleme masrafı beyan sahibi tarafından karşılanır.

d. Vergilerin Belirlenmesi ve Ödenmesi

Gümrük vergileri deyimi, yürürlükteki hükümler uyarınca eşyaya uygulanan ithalat vergilerinin ya da ihracat vergilerinin tümünü ifade eder. Bunlardan ithalat vergileri, eşyanın ithalinde öngörülen gümrük vergilerinden ve tarım politikalarından kaynaklanan ek vergilerden oluşur. Bu vergilerin miktarı Gümrük Müsteşarlığı tarafından hazırlanan, Bakanlar Kurulunca kabul edilen ve Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Türk Gümrük Tarife Cetvelinden yararlanılarak hesaplanır. Vergi hesaplanırken yükümlülüğün doğduğu tarihte geçerli olan tarife dikkate alınır. Burada beyannamenin tescil edildiği tarih dikkate alınır.

Gümrük vergileri, eşyanın değeri dikkate alınarak belirlenir. Bunun için dikkate alınan değer, eşyanın satış değeridir. Satış değerinin ne şekilde belirleneceği, Gümrük Kanunu’nda detaylı olarak açıklanmıştır. Ancak alıcı ve satıcı arasındaki satış parasının dikkate alınmadığı, malın gerçek satış değerinin belirlenmeye çalışıldığı söylenebilir.

Tescil ve ödeme arasında gümrük vergisi oranlarında bir azalma oluşursa, beyan sahibi bu azalmanın kendisi lehine uygulanmasını isteyebilir. Ancak gümrük işlemlerinin tamamlanması beyan sahibinin eylemleri sebebiyle gecikmişse, bu haktan yararlanması mümkün değildir.

e. Malın Teslim Alınması

Tüm işlemlerin bitirilmesiyle birlikte, eşya serbest dolaşıma tabi eşya statüsünü kazandığından, beyan sahibine teslim edilir.

C. Transit rejimi ve Özellikleri

1. Transit Rejiminin Anlamı ve Uygulama Alanı

Transit rejimi Gümrük Kanunu’nda, Şartlı Muafiyet Düzenlemeleri ve Ekonomik Etkili Gümrük Rejimleri başlığı altında düzenlenmiştir. Bu rejime tabi olan eşyanın “serbest dolaşımda olmayan eşya” olarak kabul edilmesi gerekmektedir. Çünkü bu eşya bakımından yukarıda belirtilen işlemler gerçekleştirilmemiş ve özellikle önem taşıyan gümrük vergisi ödemeleri yapılmamıştır. Transit rejimde eşya “serbest dolaşımda eşya” statüsünü kazanmayacağından, bu eşyaya ve transit rejime ilişkin düzenlemeler, devletin gümrük vergisi gelirinin tehlikeye düşmemesi ve bu tehlikenin en aza indirilmesi esasına uygun olarak getirilmiş düzenlemelerdir. Transit rejime tabi eşya, şartlı muafiyete konu olmaktadır. Burada muafiyetin şartı, eşyanın serbest dolaşıma girmeden Türkiye Gümrük Bölgesine girmesi ve çıkmasıdır.

Bir eşyanın belirtilen şekilde şartlı muafiyete tabi tutulması, söz konusu eşya için tahakkuk edebilecek her türlü gümrük vergilerine karşılık teminat verilmesi şartına bağlanmıştır.

Transit rejiminin uygulanması için, beyan sahibine izin verilir. Belirtilen rejimin kullanılmasına ilişkin şartlar, verilen izinde belirtilir. İzin hak sahibi, iznin verilmesinden sonra ortaya çıkan ve iznin devamını veya içeriğini etkileyebilecek her türlü gelişmeleri ilgili mercilere bildirmek zorundadır. Rejim belirtilen şekilde, eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesinden çıkartılması şeklinde sona ermemiş bulunması halinde, gümrük idaresi tarafından cezai işlemler uygular. Böylece cezalandırılan husus, izin sahibinin kendisine verilen izne rağmen işlemi tamamlamaması olarak ortaya çıkar.

Hangi eşyaların transit rejimine tabi tutulduğu Gümrük Kanunu’nda şu şekilde sayılmaktadır.

• İthalat vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmayan serbest dolaşıma girmemiş eşya.
• ihracatla ilgili gümrük işlemleri tamamlanmış eşya.

Bu iki eşya tipi birbirinden ayrıdır. İlki Türk menşeli değildir ve dışarıdan gelmektedir. Ancak serbest dolaşıma girmemiştir. İkinci grup ise Türk Menşelidir ve ihraç edilmek üzere gümrük işlemleri yapılmıştır. İki eşya tipi için ortak nokta bunların Türkiye Gümrük Bölgesinden çıkartılmak için hazırlanmakta olmasıdır.

Belirtilen amaçla ortaya çıkan transit rejimi için izin verilmesi bakımından taşımanın , Türkiye Gümrük Bölgesi içinde olması ve nihai amacının eşyanın taşınması olduğu görülür. Bu açıdan eşyanın, yabancı bir ülkeden yabancı bir ülkeye, yabancı bir ülkeden Türkiye’ye, Türkiye’den yabancı bir ülkeye veya Türkiye içinde bir iç gümrükten diğer bir iç gümrüğe yapılması arasında bir fark gözetilmemiştir. Kanunda açık olarak belirtilmemekle birlikte, Serbest Bölgeler ve bunlarla gümrük kapıları arasında yapılan taşımalar da transit rejimine girer.

Her ihtimal bakımından yapılacak taşıma gümrük idareleri tarafından değil hak sahibi tarafından gerçekleştirilir. Ancak gümrük idaresi bu taşıma sırasında eşyayı ve yapılan taşımayı sürekli olarak kontrol altında tutar.

2. Transit Rejiminin Uygulanması

a. Serbest Ticaret Rejimine İlişkin İlkelerin Transit Rejime Uygulanması ve Temel Farklılıklar

aa. Beyanname Verilmesi ve Eşyanın Sunulması

Transit Rejiminin uygulanması bakımından yukarıda ifadesini bulan serbest dolaşıma giriş rejimine ilişkin bazı esaslardan yararlanılmaktadır. İlk olarak beyanname verilmesi ve tescil işlemleri transit rejimi bakımından da geçerlidir. Transit rejiminde verilecek beyanname, eşyanın yukarıda belirtilen taşımaya konu olacağı belirtilerek bir muafiyet istenmesi şeklinde gerçekleşmektedir. Eşyanın gümrük idaresine teslim edilmesine ilişkin düzenleme de aynen uygulama alanı bulacaktır.

bb. Vergi Yerine Teminat Alınması

aaa. Kural

Belirtilen muafiyet sebebiyle transit rejiminde vergi ödemesinden söz edilmez. Ancak vergi alınmamakla birlikte eşya Türkiye Gümrük Bölgesine girmiş olacağından, ileride olması mümkün ihlaller sebebiyle bir teminat alınması durumu ortaya çıkmaktadır.

Kanuna göre teminat verilmediği takdirde eşyanın hak sahibine iadesi mümkün değildir. Teminatın otuz günlük işlem süresi içinde verilmemesi, verginin ödenmemesi ve işlemlerin tamamlanmaması gibi eşyanın paraya çevrilmesi sonucunu doğurmaktadır.

Teminatın hesaplanmasında söz konusu olacak tüm gümrük vergilerinin dikkate alınacağı öngörülmektedir. Ancak teminat verilmeden tarifelerde hak sahibi lehine değişiklik yapılması halinde, istenen teminatın indirilmesi mümkündür.

Teminat kural olarak belanda bulunan tarafından gösterilen niteliklere uygun olarak belirlenirse de, şüphe ve ihbar durumlarında muayene yapılabileceği de öngörülmüştür. Burada yapılan muayeneye ilişkin, serbest dolaşım rejimine giriş konusunda yapılan düzenlemeye atıf yapılmıştır. Yani orada belirtilen hesaplama yöntemleri, transit rejiminde de uygulama alanı bulacaktır.

bbb. Teminat Alınması Gerekmeyen Haller

Bazı hallerde transit taşımanın risk oluşturmayacağı düşüncesiyle teminat alınmadan malların teslim edilmesine imkan tanınmıştır. Bu hallerin ortak özelliği, eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesinde kontrol edilmeden dolaşması tehlikesinin bulunmamasıdır. Bu haller kanunda üç ihtimal gösterilerek sayılmıştır.

• Deniz ve havayolu ile yapılan taşımalardan,
• Boru hattı ile yapılan taşımalardan,
• Demiryolu ile yapılan taşımalardan,

b. Transit Rejimine İlişkin Özellikler

Transit rejimi, eşyanın taşınması amacıyla öngörüldüğünden, kendine has bazı özelliklere sahiptir.

aa. Malın Taşınmak Üzere İlgiliye Teslimi ve İzin

Transit rejime tabi mallar taşıtılmak üzere hak sahibine iade edilirler. Ancak teslim işlemi hak sahibinin yerine transit rejimine göre taşındığını bilerek eşyayı kabul eden taşıyıcı veya alıcıya da teslim edilebilir. Bu durumda ilk olarak teslimin bunlara yapılmış olması hak sahibinin sorumluluğunu ortadan kaldırmaz, ikinci olarak taşıyıcı veya alıcı transit rejim hükümlerine aykırı davrandıkları takdirde sorumlu olurlar. Böylece gümrük idaresi karşısında birden fazla sorumlu ortaya çıkar.

Hak sahibi, taşıyıcı veya alıcı, belirtilen eşyayı izinde öngörülen süre içerisinde ve izinde gösterilen varış yeri gümrük idaresine, sağlam ve noksansız olarak sunmakla yükümlüdürler.

bb. Gümrük İdaresi Tarafından Yapılan İşlemler

aaa. Transit Rejime Konu Eşyanın Ayniyetine İlişkin Tedbirler Alınması

Transit rejimde amaç, taşınan eşyanın çıkış ve varış noktalarında ayniyetinin sağlanması olduğundan, gümrük idaresi belirtilen bu konularda bazı düzenlemeler yapabilir. Kanuna göre, hak sahibi, taşıyan ve alıcı belirtilen tedbirlere uymakla yükümlüdür.

Teslim alınan ve varış yeri gümrük idaresine sunulan eşyanın ayniyetine ilişkin, gümrük idaresi tarafından bazı emirler verilmiş veya düzenlemeler yapılmış olduğu takdirde, belirtilen kişilerin bunlara da uyması gerekmektedir.

bbb. Eşyanın Korunması ve Nakil Vasıtası Değişikliği

Transit rejime konu eşyaların, gümrük gözetimi altındaki antrepolarda veya gümrük idarelerince eşya konulmasına izin verilen yerlerde bir süre kalması mümkündür. Bu süre içerisinde taşıma amacıyla verilen sürenin işlememesi gerekir.

Eşyanın gerekli olduğu takdirde bir taşıttan diğer bir taşıta aktarılması mümkündür. Bu husus kanunda düzenlenirken, eşya taşıyan seyir halindeki bir taşıtın beklenmeyen haller veya mücbir sebeplerle yoluna devam edememesi halinde, durumun derhal en yakın gümrük idaresine bildirileceği ve  eşyanın, söz konusu taşıttan diğer bir taşıta aktarılmasının idarenin gözetimi altında yapılacağı öngörülmüştür. Kanuna göre bu durum bir tutanakla belgelendirilir.

ccc. Mühürleme veya Memur Eşliğinde Sevk

Gümrük İdaresi eşyaların ayniyetinin sağlanması için eşyaları mühürleyebilir veya bunların memur eşliğinde sevk edilmesine karar verebilir.

Türkiye karasularından geçen ve hakkında ihbar bulunan veya şüphe edilen transit eşya yüklü gemilerin ambar kapakları veya bu gibi eşya konulan diğer yerleri, gümrük idarelerince mühür altına alınabilir. Bu gemilere memur eşlik ettirilebilir veya gemiler seyir halinde iken dış gözetim altında tutulabilir. Bu tedbirlerin gemi Türk karasularından çıkışına kadar süreceği öngörülmüştür.

ddd. Güzergahların, Sürelerin, Kontrol ve Konaklama Yerlerinin Belirlenmesi

Türkiye Gümrük Bölgesinde karayolu ile transit eşya taşıyan taşıtların transit süreleri, izleyecekleri yollar, kontrol noktaları ve konaklama yerleri Gümrük Müsteşarlık tarafından belirlenir.

cc. Taşıyana İlişkin Düzenlemeler

Kanunda transit taşıla yapacak kişiler, niteliklerinin ve yaptıkları işin önemi sebebiyle sınırlı olarak sayılmıştır. Sbuna göre

dd. Eşyanın Taşıma Sırasında Telef Olması veya Kaybı

Eşya taşıma sırasında telef olması veya kaybı halinde, gümrük vergisi sorumluluğunun bulunmadığı öngörülmüştür. Ancak bu hükmün kötüye kullanılmaya elverişli niteliği sebebiyle, kanunda bazı zorlayıcı hükümler getirilmiştir. Buna göre eşyanın telef olduğu ve kaysının tespiti için, bunu iddia eden kişi Gümrük İdaresini de taraf göstermek üzere dava açmalı ve bu davadan çıkan kararla birlikte Gümrük İdaresine başvurmalıdır. Bu hükmün ağırlığı sebebiyle kanunda bazı hallerde başka bazı ispat araçlarından yararlanılabileceği öngörülmüştür. Buna göre telef veya kayıp olma durumu :

Suçüstü şeklindeki hırsızlıklar, hazırlık tahkikatı üzerine Cumhuriyet Savcılığınca verilen belge ile,

Hasar, telef veya kayıp herkesçe bilinen ve duyulan başka olaylar yüzünden olmuşsa, o yerin en büyük mülki idare amiri tarafından verilecek belge ile (örneğin deprem veya sel gibi),

Trafik kazaları, trafik kaza raporuna göre ve en yakın gümrük idaresi tarafından yapılan tespit sonucunda gümrük idare amirinin vereceği karar ile de ispatlanabilir.

   ee. Transit Rejiminin Sona Ermesi

Transit rejimi kural olarak eşyanın ve belgelerinin varış gümrük idaresine sunulmasıyla birlikte sona erer. Ancak eşyanın telefi ve kaybı halinde yukarıda belirtilen hüküm uygulanır.

III. Eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesine Girişi ve Taşıtların Türkiye Gümrük Bölgesine Giriş - Çıkışına ve Bunların Denetlenmesine İlişkin Özel Düzenlemeler

Kural olarak eşyaların Türkiye Gümrük Bölgesine girmesi, taşıtlar tarafından getirilmelerine bağlıdır. Bu sebeple Gümrük Kanunu taşıtlara ilişkin özel düzenlemeler getirmiştir. Ancak sadece taşıt kullanılarak getirilen eşyaların değil, taşıt kullanmaksızın özellikle yürütülerek getirilen hayvanların sağlık kontrolleri ve gümrük işlemleri de, gümrük kapılarında yapılmak zorundadır.

Bu başlıkta eşya getiren araçlara ilişkin özel düzenlemeler incelenecektir.

A. Her Tür Araç İçin Ortak Düzenlemeler

a. Gümrük Kapılarından Giriş ve Çıkış Yapma Zorunluluğu

Her tür araç (karayolu, denizyolu, demiryolu ve havayolu araçları) bakımından Türkiye Gümrük Bölgesine giriş ve çıkışlar, gümrük kapılarından yapılır.

aa. Gümrük Kapıları

Gümrük kapısı kavramlı, Türkiye’ye giriş noktalarında bulunan gümrük kapıları ve içerde bulunan gümrük kapıları olarak ayrılırlar. Kara sınırlarının bulunduğu yerlerde bulunan giriş noktaları ve denizlerde gümrük kapısı oluşturulan limanlarda bulunan gümrük kapıları giriş noktasında bulunan giriş kapılarıdır. Buna karşın hava alanlarında veya ticaretin yoğun olduğu gümrükleme alanlarında da gümrük kapıları bulunmaktadır.

Demiryollarının giriş noktalarında Gümrük kapıları bulunmaktadır. Karayolu ile bağlanan sınır bölgelerinin tümünde yetkili bir gümrük idaresi bulunmamaktadır. Bunlara bir eşya getirildiği takdirde, eşyanın yetkili gümrük idaresine götürülmesi gerekir.

Gemilerin gümrük kapısı bulunmayan limanlara, yanaşmaları yasaktır.

Beklenmeyen hal veya mücbir sebeplerle gümrük kapıları dışından Türkiye Gümrük Bölgesine giriş yapıldığında, ilgililerin durumu en yakın gümrük idaresine bildirmesi ve getirilen eşyanın durumu konusunda bilgi vermesi zorunludur. Aksine hareket eşya ithalat ve ihracat vergilerinden muaf olsa bile cezai takibatı gerektirir.

Gümrük kapılarına giriş ve çıkış yapılması ve diğer gümrük işlemleri kural olarak çalışma saatlerinde yapılır. Ancak düzenli sefer yapan araçlar ve demiryolu katarları, her saat giriş ve çıkış yapabilirler. .

bb. Taşıt Araçlarının Denetimi

Türkiye Gümrük Bölgesine giren veya çıkan taşıtlar gümrük gözetimine tabidir. Bunlar, yürürlükteki hükümlere uygun olarak, gümrük idareleri tarafından denetlenir. Gümrük işlemleri kural olarak mesai saatlerinde gerçekleştirilirken, denetimler her saat yapılabilir.

Taşıtların aranması gerektiğinde, durum bir tutanakla saptanır ve arama mahallin en büyük gümrük idare amirinden izin alınarak gerçekleştirilir. Denetlenen belgeler mühürlenir ve denetimi yapan memur ve grup amiri tarafından imzalanır. Eşyaya el konuluyorsa veya hukuka aykırı bir durum belirlenmişse, durum ayrıca tutanağa geçirilir.

Denetim yapılmadan önce ve sonra, her tür eşyanın taşıtlara alınması ve taşıtlardan çıkartılması yasaktır. Bununla ilgili emniyet tedbirleri gümrük idaresi tarafından alınır. Taşıtlardan yük boşaltılması veya aktarma yapılması, gümrük idaresinin izni ile yapılabilir. Eşyanın boşaltılması kaçınılmaz bir tehlikenin varlığı sebebiyle izin alınmadan gerçekleştirilmişse, en yakın gümrük idaresine haber verilir.

b. Gümrük Yollarını Kullanma Zorunluluğu

Türkiye Gümrük Bölgesinin giriş noktalarındaki gümrük kapıları ile içeride bulunan gümrük kapıları arasında belirli yolların takip edilmesi zorunludur. Giriş ve çıkış kapıları ile bunları birbirine bağlayan yollar ilgili kamu kuruluşlarının görüşleri alınarak, Gümrük Müsteşarlığı tarafından belirlenir ve bunlar Resmi Gazetede yayımlanır.

Türkiye Gümrük Bölgesinde bulunan tüm demiryolları, gümrük yolu sayılır.

Beklenmeyen hal veya mücbir sebeplerle gümrük yolundan çıkılması halinde ilgililerin durumu en yakın gümrük idaresine bildirmesi zorunludur.

B. Araçlara Göre Özel Hükümler

a. Denizyolu Taşıtları

aa. Giriş Çıkış Düzenlemesi

Gümrük İşletmesi bulunan limanlardaki gemiler, zorlayıcı sebeplerin bulunması halinde mesai saatleri dışında giriş ve çıkış yapabilirler. Yolcu ve turist taşıyan her türlü gemi mesai saatleri dışında gümrük idaresi bulunan bir limana girip çıkabilir.

bb. Bildirim Zorunluluğu

Türkiye Gümrük Bölgesi dışındaki limanlardan gelen gemilerin kural olarak hangi rotayı izleyecekleri ve hangi limana gidecekleri bellidir. Yabancı limanlardan gelen veya Türkiye'den yabancı limanlara giden gemilerin geliş ve gidişlerinden en az üç saat önce sahip veya acentesi tarafından ilgili gümrük idarelerine bilgi verilir. Sahip veya acente geminin ne zaman ve ne kadar yolcu ile geleceğini veya gideceğini, nereye demirleyeceğini, limanda ne kadar kalacağını ve ayrıldığında hangi limana gideceğini bildirmelidir. Gümrük idaresi bu bilgileri almadığı takdirde geminin gidişine izin veremez.

cc. Bildirilen Rotanın Kullanılması Zorunluluğu

Gemiler belirtilen rotalarından çıkamazlar. Bunun dışında gemilerin başka gemilerle temas etmeleri ve gümrük idaresi bulunmayan yerlere yanaşmaları da yasaklanmıştır.

Ancak kanunda iki durumda istisna tanınmaktadır. İlk olarak beklenmeyen haller ve mücbir sebeplerin bulunması halinde, rota değişikliği mümkündür. İkinci olarak gemiler gümrük idaresi tarafından denetlenmek üzere rotalarını değiştirebilirler. Benzer olarak beklenmeyen hal ve mücbir sebeple eşyanın suya atılması, karaya bırakılması ve başka bir gemiye nakledilmesi hallerinde durum derhal gümrük idaresine bildirilmelidir.

dd. Denetimlerinin Yapılması

Yabancı limanlardan gelip Türk limanlarına veya nehirlerine girecek olan gemiler, gümrük denetlemesi yapılmak üzere belirli yerlerde durur veya yol keserler. Yani bunların denetimleri belirli noktalarda veya yolda durdurulmak suretiyle yapılabilir. Denetimin nerede yapılacağı konusunda gemi acentesinin ve sahibinin talebi de değerlendirilir. Özellikle boğazlardan geçerek varma limanına ulaşmadan önce denetime girmek istendiğinde, boğazlarda bulunan gümrük muhafaza idareleri bu incelemeyi yapabilir. Gümrük memurları gemiyi, yükünü ve bunlara ait gerekli tüm defter, belge ve kayıtları denetlemeye, gerektiğinde ambarları ve eşya bulunan diğer yerleri mühür altına almaya yetkilidir.

Gemi adamları ve yolcuları ile gemilere girip çıkacak görevli ve görevsiz kimseler Türkiye'ye ancak yetkili gümrük idarelerinden giriş ve çıkış yapabilirler.

Türk limanları arasında düzenli sefer yapan ve acentesi bulunan gemilerin gümrük denetimine tabi tutulmadığı görülür. Ancak bu gemiler serbest dolaşımda olmayan eşya alırlar veya yolda yabancı limana uğrarlarsa, yukarıda belirtilen hususlara dikkat edilir.

Türk limanları arasında düzenli sefer yapmayan ve bulunmayan gemiler Türkiye limanları arasındaki sefer ve taşımaları halinde gümrük gözetimine tabi tutulabilir. Bunların serbest dolaşımda olmayan eşyayı taşımalarına da izin verilebilir. Diğer bir ifadeyle bunlar gümrük izni ile seferlerine devam etmiş olurlar.

Türk ve yabancı donanmasına mensup harp gemileri içlerinde eşya bulunmaması halinde gümrük gözetimine tabi değildir. İçinde kendi işlevine uygun ve gemi dışına çıkarılmayacak olanlar dışında eşya bulunan harp gemilerinin komutanları, bu eşyaların bir listesini gümrük muayenesi ve diğer işlemleri yapılmak üzere en geç yirmi dört saat içinde en yakın gümrük idaresine bildirirler. Söz konusu gemilerin komutan ve diğer mürettebatına ait eşya da bu hükme tabidir.

Boğazlardan transit geçen gemiler Montrö Sözleşmesi ve Ticaret ve Seyrüsefain Antlaşmalarında en çok kayrılan ülke kuralı gereğince, denetime tabi tutulmazlar. Ancak bunların eşya indirmeleri ve yanaşmaları yasak olduğundan,   dışarıdan gözetim altında tutulurlar.

b. Hava Yolu Taşıtları

Hava araçlarının denetlenmesi indikleri ve kalktıkları hava alanlarında yapılır. Bu sebeple Türkiye'ye gelen ve Türkiye'den gidecek olan hava araçları yetkili gümrük idaresi bulunan havalimanlarına inebilir veya bu havalimanlarından kalkabilirler. Beklenmeyen hal ve mücbir sebeple gümrük idaresi bulunmayan bir hava alanına inmeleri halinde, ilgililerin durumu gümrük idaresine haber vermesi zorunludur.

Tüm hava araçları gümrük gözetimine tabidir. Özel bir izin ile gelen ve giden hava gemilerinin kaptan pilotları verilen talimata uygun olarak hareket ederler.

Düzenli sefer yapan uçaklar, mesai saati dışında giriş ve çıkış yapabilirler.

Türk Hava Kuvvetlerine mensup hava harp gemileri ve Bakanlar Kurulunun izni ile gelen yabancı devletlerin hava harp gemileri, içlerinde eşya bulunmaması halinde gümrük gözetimine tabi değildir. Hava harp gemisi içinde kendi işlevine uygun ve gemi dışına çıkarılmayacak olanlar dışında eşya bulunuyorsa, bunların komutanları eşyaların bir listesini gümrük muayenesi ve diğer işlemleri yapılmak üzere en geç yirmi dört saat içinde en yakın gümrük idaresine bildirirler. Söz konusu gemilerin komutan ve diğer mürettebatına ait eşya da bu hükme tabidir.

c. Demiryolu Taşıtları

Trenlere ilişkin denetleme işlemleri, treninin Türkiye Gümrük Bölgesine girdiği ilk istasyonda, ayrılan trenlerin denetimi Türkiye Gümrük Bölgesinden çıkmadan öncesi son istasyonda yapılır.

Demiryolu katarları, mesai saati dışında giriş ve çıkış yapabilirler.

Karayolu ile Türkiye Gümrük Bölgesine gelen taşıtların denetlenmesi bitmeden veya ilgili gümrük idaresinin izni alınmadan söz konusu taşıtlara yük ve yolcu alınıp verilemez ve taşıt yoluna devam edemez; trenlerin vagon değiştirmek veya eklemek suretiyle tertipleri değiştirilemez.

d. Karayolu Taşıtları

Karayoluyla giren araçların denetimleri sınırda bulunan gümrük giriş kapısında yoksa, içerde bulunan gümrük giriş kapısından yapılır.

Karayolu ile Türkiye Gümrük Bölgesine gelen taşıtların denetlenmesi bitmeden veya ilgili gümrük idaresinin izni alınmadan söz konusu taşıtlara yük ve yolcu alınıp verilemez ve taşıt yoluna devam edemez.

IV. Eşyanın Gümrüğe Sunulması ve Boşaltma İşlemleri

A. Gümrük İdaresinin Kontrolünün Başlaması ve Bitmesi

Gümrük kapılarından girişi yapılan serbest dolaşıma tabi olmayan eşyalar, Türkiye Gümrük Bölgesine girdikleri andan itibaren, gümrük idaresinin kontrolü altına girmiş sayılırlar. Bir eşyanın bu kontrolden çıkması,

• Eşyanın serbest dolaşım rejimine girmesi
• Serbest Bölgeye Girmesi
• Yurt dışına ihracı
• İmhası, hallerinde mümkün olur.

Eşyalar gümrük kontrolünde oldukları sırada, ya gümrük idaresinin bulunduğu yerde ya da gümrük idaresince uygun görülen bir yerde tutulur.

B. Eşyanın Gümrük İdaresine Sunulması

Eşyayı getiren kişi bunu ya belirtilen yere teslim etmelidir, ya da serbest bölgeye geçişini sağlamalıdır. İlk ihtimalde yapılan işleme, “Eşyanın Gümrüğe Sunulması” denilmektedir. Ancak eşyanın gümrük idaresinin bulunduğu yerde veya gümrük idaresince uygun görülen yere getirilmesi yeterli değildir, bu durumun gümrük idaresine bildirilmesi de gerekir.

Taşıtların gümrük işlemlerinin yapıldığı alanlara girişi ve gümrük yetkilileri tarafından bu konuda tutulan tutanaklar, eşyanın sunulması olarak değerlendirilir. Eşyanın sunulması işlemi eşyayı gümrük bölgesine getiren kişi veya gelişinden sonra bunun taşınmasını üstlenen kişi tarafından yapılır.

Bir eşya serbest bölgeye götürülmüşse bunun gümrüğe sunulması zorunlu değildir. Çünkü serbest bölgede bulunan eşyalar gümrüğün kontrolünde değildir. Ancak kanun bazı durumlarda serbest bölgeye konulan eşyaların da sunulmasını zorunlu kılmıştır. Bunlar şu şekilde sayılabilir:

• Gümrük idareleri,serbest bölgeye giren, burada kalan veya çıkan eşyayı muayene edebilirler. Muayenenin yapılmasını sağlamak üzere eşyaya giriş veya çıkışlarda eşlik etmesi gereken taşıma belgesinin bir nüshasının gümrük idaresine verilmesi veya tetkike hazır tutulması gerekir. Muayene gerektiği takdirde, eşya gümrük idarelerine sunulur.
• Serbest bölgeye girişiyle sona erecek olan ve sunulma zorunluluğu getiren bir gümrük rejimine tabi tutulan eşyanın varlığı halinde,
• Bir serbest bölgeye ithalat vergilerinin geri verilmesi veya kaldırılmasına ilişkin bir karardan sonra konulan,
• Bir serbest bölgeye ihracat kaydıyla konulan eşyaların sunulması gerekir.

Talep üzerine, gümrükçe onaylanmış bir işlem veya kullanıma tabi tutulmasından önce, gümrüğe sunulan eşyanın incelenmesi veya bundan numune alınması yönünden ilgili ve yetkili kişilere izin verilebilir. Bu amaçla istenecek izinde,

• Başvuru sahibinin adı ve soyadının,
• Eşyanın bulunduğu yerin
• Özet beyan sayısı ve kapsamının, daha önce uygulanan gümrük rejiminin, eşyanın bulunduğu taşıt aracının,
• Eşyanın teşhisine yarayacak ayrıntıların yer alması gerekir.

İzin verilerek numune alınması sırasında, gümrük idaresi yetkilileri de bulunur ve işlemi kontrol ederler. Numune alınması işlemi sırasında eşya ve ambalajında oluşacak zararların riski, numune alınmasını isteyen kişi tarafından üstlenilmiş olur.

C. Eşyanın Boşaltılması

1. Özet Beyan Verilmesi

Gümrüğe sunulan eşya için, eşyanın gümrüğe sunulmasını takip edeni ilk iş günü mesai bitimine kadar ilgili gümrük idaresine bir özet beyan verilir. Özet beyan, taşıt aracı ve gümrüğe sunulan eşya ile ilgili genel bilgilerin yer aldığı taşıyıcı ve temsilcisi tarafından yapılan beyandır. Özet beyan verilirken, özet beyana orijinal manifesto veya ana konişmentonun eklenmesi zorunludur.

Özet beyanın verilmesi için eşyanın sunulmuş olmasına gerek bulunmamaktadır. Eşya Türkiye Cumhuriyeti Gümrük Bölgesine girmeden önce ilgili gümrük idaresine özet beyanın sunulması mümkündür. Ancak taşıt aracı gümrüklü sahaya gelmeden önce onay işlemleri yapılamaz.

Bazı belgelerin sunulması, içeriğindeki bilgilerle özet beyan içeriğinin karşılanması sebebiyle, özet beyan sunulması anlamında kabul edilmektedir.

Bu belgeler şunlardır:

• Orijinal Manifesto
• Konşimento
• CMR
• CIM
• CIV
• Tır Karnesi
• Serbest Bölge İşlem Formu

2. Eşyanın Boşaltılması

1. Boşaltma Listesi ve Hazırlanması

Eşya bulunduğu taşıt araçlarından gümrük idarelerinin belirledikleri veya uygun gördükleri yerlerde söz konusu idarelerin izni ile boşaltılabilir veya aktarılabilir. Özet beyan veya özet beyan olarak kullanılan ticari ya da resmi belge verilmeksizin taşıtlardan eşya boşaltılamaz. Ancak, eşyanın tamamen veya kısmen acilen boşaltılmasını gerektiren kaçınılmaz bir tehlikenin varlığı durumunda bu izin aranmaz. Bu gibi durumlarda en yakın gümrük idaresi derhal haberdar edilir.

Aciliyet durumu dışında, boşaltma işlemi gümrük idaresi kontrolünde yapılır. Boşaltmanın tamamlanmasının ardından bir boşaltma listesi düzenlenir. Bu listede şu hususların bulunması gerekir:

• Eşyanın cinsi,
• Brüt ağırlığı,
• Kapların sayısı ve cinsi,
• Eşyanın markası,
• Taşıtın ismi ve sefer numarası

Bu liste şu ilgililer tarafından imzalanır.

• Aracın sahibi veya kaptan, pilot, sürücü.
• Acente yetkili personeli
• Depolama yeri işletmesinin yetkili memuru.

Liste en geç yirmi dört saat içinde hazırlanmak zorundadır. Eşyanın boşaltma öncesinde veya sırasında zarar görmüş olması halinde, bu durumun da yeni bir tutanak ekinde gümrük idaresine sunulması gerekir.

2. Özet Beyan Eksiklik Fazlalık Takibatı

Gümrük idaresi kendisine sunulan özet veya bunun yerine geçen belgelerle, boşalma listesini karşılaştırır. Herhangi bir farklılık görülmediği takdirde, eşya için gümrükçe onaylanmış bir işlem belirlenebilir. Bu husus aşağıda incelenecektir.

Özet beyan ve boşaltma listesi arasında farklılık bulunduğu takdirde, bu farklılığın araştırılmasına geçilir. Bu husus “eksiklik/ fazlalık takibatı” olarak isimlendirilmektedir. Bu açıdan özet beyanda bulunup da boşaltma listesinde bulunmayan eşya, “özet beyan eksikliği”; aksine özet beyanda bulunmayıp da, boşaltma listesinde bulunan malların varlığı halinde, “özet beyan fazlalığı” ortaya çıkar.

Hava yolu taşımasından kaynaklanan zorluklar sebebiyle, bazı kolaylıklar tanınmışt&