Ody - Üdy Dersi

CMR SORUMLULUK SİGORTALARI

 

 

ULUSLARARASI NAKLİYE VE SİGORTA

Taşıma sigortaları, bir yerden diğerine nakledilen, ticari nitelikte olan veya olmayan eşyanın, taşıma sırasında karşılaşabileceği kayıp, hasar ve zararlara karşı yaptırılan bir sigorta türüdür.

Nakliye sigorta poliçeleri, bir seferlik yapılan taşımanın risklerini kapsayabileceği gibi, sigortalının bir yıl içinde taşıtacağı tüm malların riskini de teminat altına alabilmektedir.

1. NAKLİYAT SİGORTALARI
Ticaret dünyasında transitteki malların sigortalanması gerektiği hususunda genel bir kanı vardır. Ancak esas olarak hedef alınan başlıca riskler şunlardır:

- Hasar,
- Çalınma, 
- Kırılma, 
- Transit taşımada mallara gelebilmesi olası her türlü zarara karşı ve mal hasar görmediği halde genel hasar deklaresinde bulunabilecek alıcılara karşı korumak amacına yönelik sigorta yapılır. 

1.1. İHRAÇ MALI NASIL SİGORTALANIR? 
a) Satıcılar Aracılığıyla
Kontratta işlemin CIF yer aldığı durumda veya nakliyat ve sigortanın ek maliyet olduğu durumlarda geçerli olmaktadır. Bu metodun en büyük avantajı sigorta yapma görevinden alıcıyı uzak tutmaktır.

Ancak bu tür bir sigortalama yönteminin dezavantajları da çoktur. Her sigorta kontratı farklı bir şirketle yapılmaktadır ve her zaman farklı koşulları ve farklı terimleri karşınıza getirmektedir.

Ayrıca kontratlar minimum düzeydeki araştırmaları ve farklı ödeme yöntemlerini içermektedir. Gönderilen mallar için bir devamlılık ve standardizasyon söz konusu olmadığından bu tür sigortalama metodu beraberinde her zaman için yüksek bir sigorta ücretini ve daha az bir güvenceyi getirmektedir. 

b) Kendi-Kendine Sigorta 
Bu tür sigortalama yöntemi nakliyatın riskini karşılayabilecek olan alıcılar tarafından uygulanmaktadır. Küçük değerdeki yükler ve teminat altına alınmada gerek duyulmayacak kadar küçük sevkiyatlar için geçerli olmaktadır.

Sınır seviyesi, satın alınan malın hacmine bağlı olarak değişmektedir. Genel risk, kayıp durumunda felakete yol açmayacak bir düzeyde olmalıdır. Yüksek değerdeki yükler, beraberinde farklı bir problemi getirmektedir. Bu amaç için bir fonun oluşturulması ve idari personelin istihdamı söz konusu olmaktadır ve yıllık bütçeye yük bindirmektedir. Bazı genel avaryaların çözümü için ise yılların gerektiği gözönüne alınırsa, ticari malzemelerin finansal duruma ve olanaklara göre sigortalanması uygun düşmektedir. 

c) Bir Sigorta Şirketi ile Dalgalı Poliçe 
Bu metod düzenli yüklemeleri olan birçok ticari firma tarafından benimsenmiştir. Dalgalı (veya açık) olarak adlandırılan poliçe taraflar arasında bir anlaşma neticesinde meydana gelmektedir. Büyük miktarlarda iş yapabilmek için sigortacılar bu metodla daha iyi teklif vermektedirler. Bu metodla satın alıcılar da aynı sigorta acentesiyle aynı koşullar altında ve standart bir metodla çalışma kolaylığına kavuşmaktadır. 

1.2. EMTİA POLİÇE TÜRLERİ 
a) Kati Poliçeler: Nakliyat sigorta sözleşmesi yapılırken sigortaya gerekli her türlü bilginin yer aldığı kesin poliçelerdir. 

b) Muvakkat Poliçeler: Sigorta sözleşmesi yapılırken sevkiyat ile ilgili bazı bilgilerin (malın değeri, gemi adı gibi) eksik olduğu daha sonra eksikliklerinin bildirileceği kaydı ile teminat verilen poliçelerdir. Bu poliçelere flotan poliçe de denir. 

c) Abonman Poliçeler: Sigortalının bütün sevkiyatını sigorta ettirmeyi yükümlendiği sözleşmelerde bu sözleşmenin yürürlükte kaldığı bir yıl süre içinde yaptırılan sigortalar dolayısıyla ödenen veya ihbar edilen hasar toplamının aynı sürede ödenen safi prim tutarının %50'sini geçmemesi ve bu bir yıl içinde en az beş sevkiyatın yapılıp, sigorta edilmiş bulunması ve bir yıl içinde ödenen net prim tutarının (harp ve grev primleri hariç) 5.000.000.- TL.'sına ulaşması şartıyla 15. ayın bitiminde (harp ve grev primleri hariç tutulmak suretiyle) %10 oranında prim iadesi yapılır 

1.3. SİGORTA EDİLEN RİSKLER 
Nakliye sigortalarında, sigorta edilen riskler, "Dar Teminat", "Geniş Teminat" ile "Savaş, Grev, Lokavt, Karışıklık ve Halk Hareketleri Teminatı" olarak üç gruba ayrılmaktadır. 

a) Dar Teminat: Nakliye sigorta poliçesindeki "Dar Teminat" terimi, denizyolu taşımaları için 01.01.1963 tarihli "Institute Cargo Clauses (FPA)" veya 01.01.1982 tarihli "Institute Cargo Clauses (C)" hükümlerine dayanır. "Dar Teminat", karayolu taşımaları için "Kamyon Klozu" ve demiryolu taşımaları için "Demiryolu Klozu" olarak anılır. 

Dar teminat, taşıma aracının çarpması, çarpışması, yanması, devrilmesi, yoldan çıkması gibi fiziksel olay ya da doğal afetler sonunda malın kayba ya da hasara uğraması ile batma tehlikesi geçirmekte olan gemiye veya gemideki eşyayı kurtarmak için yapılan masrafları (Umumi Avarya) ve gemiden boşaltma sırasında eşyanın zayi risklerini kapsamaktadır. 
Havayolu taşımacılığı sigortasında dar teminat verilmemektedir.

b) Geniş Teminat: Nakliye sigorta poliçelerinde "Geniş Teminat" terimi, dış ticaret nakliye sigortalarında "Institute Cargo Clauses (All Risks)" veya "Institute Cargo Clauses (A)" olarak adlandırılmaktadır. Geniş teminat'lı eşyanın taşınması, yüklenmesi ve boşaltılması ile depolanması sırasında eşyanın kendi ayıbından veya asıl nedeni gecikme olan hallerden (yaş meyve-sebze gibi) ileri gelen kayıp ve hasarlar dışındaki bütün riskleri kapsamaktadır. 

c) Savaş, Grev, Lokavt, Karışıklık ve Halk Hareketleri Teminatı: Taşıma işinin yapılacağı bölgelerde savaş, grev, lokavt, karışıklık ve halk hareketi gibi nedenlerden doğabilecek risklerin sözkonusu olması durumunda "dar Teminat"a veya "Geniş Teminat"a ek olarak bu risk grupları da sözleşme teminatı altına alınabilmektedir. 

1.4. INCOTERMS AÇISINDAN SİGORTA 
ICC (International Chamber of Commerce) tarafından ortaya konulan sigorta esaslarını şu biçimde açıklamak mümkündür :

• İhracatçı, sigorta yükümlülüğünü de üstlendiği ilgili incoterms klozlarında, masrafları kendisine ait olmak üzere bir sigorta poliçesini temin etmeli ve poliçenin bir nüshasını veya bunu kanıtlayan başka bir dokümanı alıcıya iletmelidir,

• Ticari teamüller en dar kapsamlı sigorta yaptırmayı öngörür (sadece yangın/çalınma/hasar gibi); ancak ekstra prim farkı ithalatçıya (alıcıya) ait olmak üzere daha geniş kapsamlı sigorta poliçeleri de tanzim edilebilir (savaş/grev/kitlesel hareketler gibi)

• Sigorta sürelerinin kapsamı, ilgili incoterms klozlarının ifade ettiği sürelerle sınırlı olacaktır. 

2. TİCARİ EVRAK 
Yazılı ve hukuksal anlamda geçerliliği olan bir belge, genel hukuktaki işlevinde olduğu gibi, uluslararası taşımacılık alanında da kanıt bakımından bir "şekil şartı"dır. Bu nedenle ihracatçı, sevke tabi malının teslim yeri ve anındaki değerini, paketleniş biçimini, paketlerin toplam adedini ve ağırlığını açıkça belirten ve ticaret hukuku bakımından geçerliliği olan belgeleri hazırlamalı ve eşyanın menşeini ve teslimini alıcıya kanıtlamalıdır.

Sigortayı ihracatçı (satıcı) yaptırmak zorundaysa aynı zamanda sigorta yaptırdığını da kanıtlamalıdır. (Daha önceden de değindiğimiz gibi, teslim şekilleri açısından sigorta hususu sadece “CIF” ve “CIP” klozlarında düzenlenmiş, diğer klozlarda ise “no obligation” ifadesi kullanılarak konu tarafların iradesine terk edilmiştir. 

Alıcı tarafından malın kimyasal yapısı isteniyorsa, satıcı bunu da bir sertifika aracılığı ile kanıtlamak zorundadır. 

Satıcı tarafından temini zorunlu ticari belgeler şunlardır: 
a) Fatura 
b) Koli Listesi 
c) Menşe Şahadetnamesi 
d) Taşıma Sözleşmesi 
e) Sigorta Poliçesi 
f) Kimyasal Analiz Raporu 
g) Malın Prospektüsü 
h) Sağlık ve Veteriner Sertifikası 
İhracatçının faturada yazılı istihkakını tahsil edebilmesi için yukarıda sayılan belgeleri bankasına ibrazı gereklidir. Ancak unutulmamalıdır ki, belgelerin satıcının bankası aracılığı ile alıcının bankasına iletilmesi, malın varış yerinde gümrüklemede gecikmeye yol açabilir. 

Satıcının, sözkonusu ticari belgelerden birer nüshayı takım halinde alıcıya postalaması ya da taşıyıcı aracılığı ile göndermesi önerilmektedir.

 

 

 

 

3. NAKLİYAT SİGORTASINDA TARAFLAR

Nakliye faaliyeti eşya üzerinde hak ve tasarrufu olan bir çok ilgiliyi bir araya getirir.

En basit bir malın üretimi ve tüketimi sürecinde üretici, gümrükçü, ihracatçı, ithalatçı, depocu, taşımacı, dağıtımcı, komisyoncu, banka vb. alım satım, ve nakil sürecinde çıkarı bulunan taraflar bir araya gelirler.

Bu süreç içinde herhangi bir tarafın diğer bir tarafa zarar vermesi kaçınılmazdır. Nakliyede zarar varsa hukuk, çoğu kez sigorta devreye girecektir.

 

 

3.1. GÖNDEREN - SATICI - EMTEA BROKERI - BANKA VB.

Eşya ile ilişkili risklerini sigortalatabilir. (Bu tip poliçeler Taşımacınınki gibi sorumluluk sigortası değildir. Sadece eşyaya gelen zarar üzerinden değerlendirme yapılır.

(All Risks - Mal - Nakliyat Sigortası adıyla tanımlanan poliçeler ile)

Alım satış sözleşmesi şartlarına, alıcının mal bedelini ödeyip ödemediğine göre mal üzerinde hak sahibidir.

 

 

3.2. ORGANİZATÖR NAKLİYECİ (FREIGHT FORWARDER - LOJİSTİK SERVİS SAĞLAYICI VB.)

Risklerini sigortalatabilir. Taşımacı - Nakliyeciler bu tip poliçelerle gerçekte müşterilerine karşı (mal sahipleri - diğer taşımacılar vb.) taşımadan kaynaklanan yasal sorumluluklarını teminat altına aldırmışlardır.

(CMR -FREIGHT FORWARDER vb. şekillerde tanımlanan) TAŞIMACI SORUMLULUK SİGORTA POLİÇELERİ, GÖNDEREN veya GÖNDERİLEN adına, namı hesabına bir taşımanın en uygun navlun ve en güvenilir güzergah en kısa sürede en güvenilir taşımacılar, hizmet birimleri (gümrükçü, depocu, vb.) ile organize edilmesini sağlar.

 

 

3.3. ARA TAŞIMACI

Risklerini sigortalatabilir.

(CMR - FREIGHT FORWARDER vb. şekillerde tanımlanan) TAŞIMACI SORUMLULUK SİGORTA POLİÇELERİ, Organizatör nakliyeci, ilk nakliyeci ile GERÇEK TAŞIMACI, son taşımacı arasında yer alan taşımacı şirket, veya şirketlerdir.

 

 

3.4. GERÇEK TAŞIMACI

Risklerini sigortalatabilir.

(CMR - FREIGHT FORWARDER vb. şekillerde tanımlanan) TAŞIMACI SORUMLULUK SİGORTA POLİÇELERİ, Organizatör nakliyeci, gönderen - alıcı veya yetki verilmiş bir diğer tarafça görevlendirilmiş olabilir. Görevi taşımayı ifa etmektir. Öz mal veya kiralık (başka bir uluslar arası taşımacının aracı hariç-) araç kullanabilir.

 

 

3.5. GÖNDERİLEN (ALICI -EMTEA BROKERI - VB.)

Risklerini sigortalatabilir.

(All Risks - Mal - Nakliyat Sigortası adıyla tanımlanan poliçeler ile)

Alım satış sözleşmesine mal bedelini ödeyip ödemediğine göre mal üzerinde hak sahibidir.

Kara, deniz, hava, demiryolu, kahverengi sular (nehir, göl vb.) eşya taşımacılığı & Karma Multimodal taşımalar (Sigorta ile ilişkisi yönünden)

 

Taşımanın farklılığı ihtiyaç, ve talep doğrultusunda ortaya çıkmış, deniz taşımacılığı esas alınarak diğer taşıma türlerinin de esasları, prensipleri, yasaları oluşturulmuş, karma - multimodal taşımacılığa ve en nihayetinde günümüzde lojistik servis üretme aşamasına kadar gelinmiştir.

Taşımanın türü (hava - kara - deniz vd.) her ne olursa olsun veya taşımanın bütünlüğünü sağlayacak tali hizmetler her ne olursa olsun taşımacıların eşya taşımacılığı hukuk yönünden mal sahiplerine ve/veya diğer taşımacılara karşı yasal sorumluluğu vardır.

 

Bu yönüyle hava taşımacısı ile karayolu taşımacısı arasında fark yoktur. Havayolu veya karayolu ile mal taşıyor olsun bütün nakliyecilerin eşyadan kaynaklanan sorumlulukları sigortalanmaktadır.

 

Fiziki eşya taşıması haricinde nakliyecinin ürettiği diğer hizmetler. (Sigorta ile ilişkisi yönünden)

Karayolu taşımacılığı ülkemiz şartları çerçevesinde dahili taşıma türünde olsun, uluslararası düzeyde, Avrupa çapında olsun önemli ve etkinliği yüksek bir sektör konumundadır.

 

Her ülkenin HER KONUDA OLDUĞU GİBİ taşımacılıkla ilgili bir yasası da mevcuttur.

Taşımacının üstlendiği hizmetin türüne (Örneğin; kara taşımacılığı) ve hangi nokralar arasında verileceğine göre (Örneğin; Türkiye'den Almanya’ya) veya bazı hallerde daha farklı özellikler dikkate alınarak (taşıma anlaşmasının yapıldığı ülke gibi) yasal sorumluluklar, haklar - borçlar kanun hükümlerinde belirlenmiştir.

 

Yurt içi taşımalarda ülkenin kendi iç kanunları, uluslar arası taşımalarda ülke eğer kabul etmişse uluslar arası kanunlar, konvansiyonlar uygulanacaktır. Taşımacılık kanunlarının özünde yer alan hususlar; taşımacının hakları - borçları, sorumlulukları, mal sahiplerinin veya diğer taşımacıların hakları ve borçları, taşımada belge düzenleme uygulamaya yönelik detaylar, davalaşma şartları, ödenecek tazminatların hesaplanma biçimleri gibi hükümler olarak belirlenmiştir.

 

Taşımacının eşyadan kaynaklanan sorumluluklarında muhataplarından en önemlisi eşya / yük sahipleri ve taşıma faaliyeti içinde görev alan diğer taşımacılardır. Taşımacının eşya sahiplerine (veya görev devraldığı diğer taşımacılara karşı) sorumluluğu vardır ve taşımacı sağlam, eksiksiz olarak teslim aldığı malı yine sağlam, eksiksiz ve zamanında teslim etmekte yükümlüdür. Eğer taşımacının kusuru sonucu mallar hasarlanır, eksilir, veya geç teslim edilirse, taşımacının ortaya çıkan zararı tazmin etme sorumluluğu doğacaktır.

 

Taşımacıların herhangi bir tazminat talebi ile karşılaşmaması için şu 3 sonuca kusuru sonucu sebep olmamalıdır: HASAR- KAYIP-GECİKME.

Bir diğer ifade ile taşımacı üç şey yapmak zorundadır da denebilir.

1-HASARSIZ TAŞIMA

2-EKSİKSİZ TAŞIMA

3-ZAMANINDA TAŞIMA

Taşımacının kusuru nedeni ile bir hasara sebep olması sonucunda ödemekle yükümlü kalabileceği tazminat türleri aşağıdaki gibidir.

 

TAM TAZMİNAT  (MAL BEDELİ VERGİ, RESİM, HARÇLAR VE DİĞER MASRAFLAR, NAVLUN, DOLAYLI KAYIPLAR)

Bütün bu maddi kayıplar taşımacılar tarafından tazmin edilmek durumundadır. KUSUR - SORUMLULUK - TAZMİNAT ÖDEMESİ gibi kavramların ortaya konulduğu noktada ise sorumluluk sigortası teminatı gündemde olmalıdır.

 

Taşımacıların CMR sigortası, Freight Forwarder sigortası gibi adlarla tanımladığı poliçe teminatlarında gerçekte taşımacının eşya taşımacılığından kaynaklanan mal sahiplerine ve diğer taşımacılara karşı sorumlulukları - riskleri - sigortalanmıştır.

 

 

 

4. TAŞIMACININ SORUMLULUĞUNU ÜSTLENDİĞİ UNSURLAR & SORUMSUZLUK HALLERİ

Taşımacılıkta hemen her tazminat zarar, kayıp, gecikme olayı ile ilgili iki kavramla karşılaşılmaktadır: KUSUR ve SORUMLULUK.

 

Kusur olmadan (doğal afetler vs. gibi harici etkenler hariç) ıslanma, yangın, kaza olmayacaktır. Kusur yoksa sorumluluk olmayacaktır. Bu iki önemli kavramı HANGİ UNSURLARIN oluşturabileceğine değinmek gerekmektedir.

 

Hukuk kusurun varlığını kabul ederken, kusura neden olan unsurun belirlemesini de yapacaktır. Yapılacak tespitler incelemeler sonucunda Örneğin ; " Islanma TENTENİN YIRTIK OLMASINDAN, KUSURLU OLMASINDAN meydana gelmiştir" selefinde bir tespitte bulunacaktır. VEYA " Trafik kazası sürücünün alkollü olmasından, yani sürücü kusurundan meydana gelmiştir" şeklinde bir hüküm belirtecektir.

 

İşte bu noktadan itibaren Nakliyecinin yasal sorumlulukları -sigortası -tazminat ödeyip ödemeyeceği gibi aşamalar ortaya gelecektir. Nakliyecilerin kusur ve sorumluluğunu üstlendiği iki unsur vardır. İnsan, yani ÇALIŞAN ve EKİPMAN.

 

CMR sigortacıları gibi nakliyecinin sorumluluklarını teminat altına alan sigortacılar işte bu iki unsurun yetersizliği, kusuru, kastı, ihmali sonucunda ortaya çıkacak zararları ödemek için niyetlerini, poliçelerini ortaya koymuşlardır. Sigortaya DİREKT ETKİSİ yönünden bu iki unsuru kavramak önemlidir.

 

İNSAN’dan kasıt, nakliyecinin çalışanlarıdır. Şirket sahibinden, müdürlere, sürücüden ofis çalışanlarına, sekreterden tamir servisi çalışanlarına kadar geçici veya sürekli hizmetinden faydalanılan herkes NAKLİYECİNİN ÇALIŞANLARI sıfatına sahiptir.

 

EKİPMAN’dan kasıt taşımada kutlanılan taşıt aracı, taşıt aracı donanımları (elektrik tertibatı, fren, tente vs) depolar, forklift kiralık depolar, istif elemanları vb.leridir. Nakliyeci bu iki unsurun etkisi ile meydana gelecek zarardan mesuldür.

 

Taşımacının sürekli olarak kusur ve sorumluluklarından bahsedilen hukuk düzeninde, taşımacının sorumlu tutulmayacağı haller de konu edilmiştir. Taşımacının sorumlu tutulmayacağı halleri birkaç esasta toplayabiliriz.

1) Gönderen alıcı, talep sahibinin sebep olduğu olaylar.

2) Önlenmesine imkan olmayan haller.

3) Malın kendi kusurları.

 

Bir çok fırsatta değindiğimiz üzere eğer herhangi bir olayda -zarar nakliyecinin kusuru - sorumluluğu sonucu meydana gelmemişse kendisi bir tazminat ödemeyeceği gibi sorumluluk sigortacıları da_tazminat ödemeyecektir. Bu nedenle taşımacının meydana gelen olaydan sorumlu olup olmadığının tespiti önemlidir.

 

Eğer gönderici, alıcı, talep sahibi ve/veya bu tarafların adına eğer hasar kayıp, gecikme veya herhangi bir zarara sebebiyet verecek bir davranışta bulunuyor veya bir tasarruf kullanıyorsa ortaya çıkacak zarardan taşımacının kusuru olmadığından, sorumluluğu da olmayacaktır.

Örnek olarak; Yanlış yükleme, istif bunlardan biridir.

 

Bu gibi bir durumda taşımacının sorumluluk sigortacıları da tazminat ödemekten muaf olacaktır. Ancak sigortacı sigortalısının çıkarlarını - ortak çıkarları da göz önüne alarak meydana gelen olaydaki kusursuzluk halinin ispatı için gerekli tespitleri, savunmaları yapmalıdır.

Önlenmesine imkan olmayan hal net bir şekilde anlaşılacağı özere taşımacının bütün makul ve kabul edilebilir düzeydeki tedbirlerine rağmen malların hasarlanması, gecikmesi veya kaybını ifade eder. Doğal afetler bunlara örnektir. Nakliyecinin sorumluluğunun olmayacağı böyle bir durumda sorumluluk sigortacısının da sorumluluğu olmayacaktır.

 

Eğer sel basması sonucu bir aracın içinde bulunan mal tamamen hasarlanmış ise prensip itibariyle taşımacının kusuru ve sorumluluğu sorgulanamaz. Malın kendi kusurlarından kasıt ise herhangi bir malın kendi özelliğinden meydana gelen hasarlanmaları tarif eder. Böceklenme, bozulma, aşınma bunlara örnektir. Bu gibi durumlarda da sorumluluk sigortacılarının tazminat ödeme gibi bir sorumluluğu olmayacaktır.

 

 

5. TAŞIYICI MALİ MESULİYET SİGORTALARI
6. a)             CMR Sigortası (Uluslararası Karayolu Mal Taşımacılığı Sigortası): Uluslararası karayolu taşımacılığı yapan nakliyat firmalarının yaptıkları taşımalar ile ilgili olarak CMR Sözleşmesi’nden kaynaklanan hukuki sorumluluklarını, poliçede belirtilen şart ve limitler ile teminat altına alır.
7. b)             Ambar Malî Sorumluluk Sigortası: Sigortacı, kamyonla nakliyatı gerçekleştiren sigortalısının, bir kaza sonucu, taşınan malda meydana gelen zarardan dolayı mal sahibine karşı olan sorumluluğunu teminat altına almaktadır. Sigortalı bu sorumluluğunu isterse "kamyon klozu" ile isterse daha geniş teminatlı "All Risks" klozu ile teminat altına alabilir.
8. c)             Yurtiçi Taşıyıcının Malî Mesuliyeti Sigortaları: Yurtiçi Taşıyıcının Malî Mesuliyeti Sigortası, Türkiye sınırları dâhilinde taşımacılık yapan nakliyeci firmaların, kusurları neticesinde taşıdıkları mala verecekleri zararlardan doğan sorumluluklarını poliçede belirlenmiş bir limite kadar sigorta eder.

 

 

5.1 CMR SİGORTASININ ÖZELLİKLERİ

Taşıyıcı Mali Mesuliyet Sigortası türlerinden biridir. Uluslararası karayolu taşımacılığı yapan nakliyat firmalarının yaptıkları taşımalar ile ilgili olarak CMR sözleşmesinden kaynaklanan hukuki sorumluluklarını, poliçede belirtilen şart ve limitler ile teminat altına alır.

Taşıma işini üstlenen taşıyıcıların, karayolu ile gerçekleştirdikleri nakliyeyi, anlaşma imzalayan ülkelerden birine veya birinden yapmış olmaları gerekir. Taşıyıcının mal sahibine ve üçüncü kişilere olan sorumluluğu son derece geniştir. Mallar hasarsız olarak teslim alınmış olsa dahi, tesliminden sonra meydana gelecek ziyan ve hasarlardan taşıyıcı sorumludur. Sigortacı bu sorumluluğu üstlenir.

 

 

CMR sigortası taşınan malı değil, taşıyıcının taşıdığı mallara ilişkin hukuki sorumluluklarını teminat altına aldığından mal sigortası ile birbirine karıştırılmamalıdır. Malın sahibi tarafından yaptırılan mal sigortası mevcut ise (mal vaki bir hasar durumunda) malın sigortacısı hasarı tazmin etmektedir. Ancak bu hasarın, mallar nakliyecinin emanetinde iken vuku bulduğu saptandığında, mal sigortacısı nakliyeciye karşı rücu hakkını kullanabilmektedir. Mal sigortası olmayan veya hasarın mevcut mal sigorta poliçesi teminatına girmediği hallerde ise mal sahibi nakliyeciden bu hasarı tazmin etmesini talep etmektedir.

 

 

Mal sigortalarında primi mal sahibi öderken, CMR sigortasında primi nakliyeci ödemektedir. Sigorta fiyatı, nakliyecinin yıllık brüt navlun kazancının bir yüzdesi ile ifade edilmekte olup, bu yüzdenin yıllık navluna uygulanması ile bulunan prim, sigortacı ile nakliyeci arasında tespit edilen ve poliçede öngörülen şekilde tahsil edilmektedir. Taşıyıcının sorumluluğu (CMR) sigortası, yalnız sigortalının kendi taşıma senetleri ve araçları ile yaptığı taşımaları değil, aynı zamanda kendi hamule senetleri ile başka nakliye firmaları vasıtasıyla veya bu firmalardan kiraladığı araçlarla yaptığı taşımaları da teminat altına almaktadır.

 

Taşımacılığın hangi belgeler çerçevesinde ve düzende yapılacağı, sorumlulukların neler olduğu, sorumsuzluk hali gibi konular CMR konvansiyonunun içeriğini oluşturur. Ayrıca konvansiyon davalaşma şartlarını, seklini, tazminatın limitini, faiz hadlerini vs. hususları da tanımlar.

 

CMR konvansiyonunun en önemli özelliği taşımacının ödeyeceği tazminatı limitlemiş olmasıdır. Konvansiyon uyarınca taşımacınınödeyeceği tazminat kilogram başına 8.33 SDR (Special Oravving Right - Özel Çekme Hakkı) ile sınırlıdır. Bu özelliğiyle örnek olarak TÜRK TİCÂRET HUKUKUNDAN (TTK) tamamen ayrılır. ( TTK her şartta sınırsız tazminat ödemesini öngörür.)

CMR sigortası ise bir sorumluluk sigortasıdır. Karayolu ile uluslararası eşya taşımacılığı yapan şirketlerin sorumluluk sigortasıdır. Bu şirketlerin mal sahiplerine, ilgililerine veya diğer taşımacılara karşı olan EŞYAYA İLİŞKİN, EŞYADAN KAYNAKLANAN sorumlulukları sigortalanmıştır. Sorumluluğun tanımlanacağı saha, hukuki kriter CMR konvansiyonu hükümleridir.

 

Bu sigortada esas alınan unsurlar aşağıdaki gibi sıralanabilir.

- Karayolu ile taşıma olmalıdır.

- Yükleme ve istifleme iki ayrı ülkede olmalıdır.

- CMR ye taraf en az bir ülkenin olduğu, uluslar arası bir taşıma olmalıdır.

- Taşınan şey eşya olmalıdır.

- Eşya taşıma sözleşmesinden kaynaklanan bir borç / alacak ilişkisi olmalıdır.

 

Bu ve buna benzer unsurlar bir araya geldiğinde CMR konvansiyonu ve sigortası ortaya çıkar.

Sigortacıların sigortaladığı riskin ne olduğu sorusuna gelince, sigortacı CMR konvansiyonu hükümlerinin sigortalısı taşımacıya yükleyeceği sorumlulukları yine bu konvansiyon şartları içerisinde savunmayı ve/veya tazmin etmeyi öngörmüştür.

 

Poliçeyi iki şekilde değerlendirilmekte zorunluluk vardır.

A- CMR konvansiyon hükümlerinin taşımacıya yüklemiş olduğu sorumluluklar.

B- Sigortacının poliçesinde yazmış olduğu özel-genel şartlar çerçevesinde bu sorumluluğu ne kadar üstlendiği.

 

 

Açıkça belirtmek gerekir ki CMR poliçesi, sigortacılar her türlü talebi tazmin etmezler, sigortacılar kendi çıkarlarına teminatlarını daraltma yoluna gidebilirler. Sigortacıların teminat vermek istedikleri halde yasanın engellediği durumlarda olabilir. Örnek olarak; Yasalar suça teşvik edici, suçu ödüllendirici teminatlar verilmesini engeller.

 

Hiç bir istisna uygulamadığını kabul ederek bir sigortacının CMR poliçesinde ödemeyi taahhüt etmiş olabileceği tazminat nedenleri aşağıdaki gibidir.

- Mal bedeli

- Navlun

- Vergi, resim, harçlar, diğer masraflar,

- Dolaylı kayıplar

Birde sigortalının herhangi bir kayıp, hasar gecikme velhasıl olay nedeni ile yapacağı harcamalar olacaktır. Yine bunlar sigortacılar tarafından ödenebilir talepler olarak değerlendirilmiş ve poliçeyeyazılmış olmalıdır.

Örnek:

-  Kurtarma masrafları,

-  Yeniden nakliye giderleri

-  Savunma masrafları

 

 

Sorumluluk poliçeleri (pasif sigortalar) primi hemen ödenen sonucu ise aktif poliçelere nazaran (kasko, yangın, sağlık gibi) çok daha uzun süreler sonucunda alınan maalesef birçok olayda fayda üreteceği beklenirken zarar görülebilen poliçelerdendir.(Sigortacının uyguladığı istisnalar nedeniyle.)

 

Bilindiği gibi 90’lı yılların başlarında ülkemiz bir RO-RO’laşma süreci yaşamıştır. Bu süreç karayolu taşımacısını deniz yolunu yoğun olarak kullanır hale getirmiştir. CMR konvansiyonu karayolu taşımasını esas aldığına göre deniz yolu taşımacılığı sırasında konvansiyonun çözümü nedir.

 

Konvansiyonun 2. Maddesi bu konuya açıklık getirmiştir. Eşya araçtan boşaltılmadığı sürece denizyolu veya demiryolu (veya diğer) ile yapılan taşımalarda konvansiyon hükümleri uygulanabilecektir. Bazı durumlarda ise hangi taşıma türü (deniz, demiryolu gibi) sırasında olay meydana gelmişse o alandaki hukuk uygulanabilmektedir. Bu tür bir farklı uygulama kimi zaman taşımacının / sigortalının hukuki sorumluluklarını değiştirmekte ve ağırlaştırabilmektedir. Bu nedenlere de bağlı olarak sigortacıların bu gibi olaylara karşı teminat verip vermedikleri incelenmeli, poliçede GENEL AVARYA teminatı olup olmadığına bakılmalıdır.

 

Konvansiyonun olduğu gibi, sigorta poliçesinin de özel olarak ele aldığı konulardan biri BİRDEN FAZLA TAŞIMACININ GÖREV ALDIĞI, yani alt tasımacıların (veya üst-organizatör) olduğu taşımalarda uygulanacak hükümler ve teminatlardır. Pratikte hemen bütün ülke kanunları taşımayı organize edenlerinde olaydan sorumluluk taşıyanlar kadar sorumlulukları olduğunu öngörmektedir. Bu öngörü açıkça her taşımacının birbirinin kusurundan kendi kusuru gibi sorumlu olmasını sağlamaktadır. Tabi bu durumda taşımacıların birbirlerinin organizasyonunu tanıması, güvenmesi gerekecektir.

 

Sigortacılar MÜDEBBİR, DİKKATLİ, TİTİZ BİR TACİR sıfatı ile sigortalının her çalışanı ve çalıştırdıklarını denetlemesini talep etmekte ve istisnalar koyabilmektedirler. Taşımacıların birbirlerine, daha doğrusu olayda kusuru olan taşımacıya rücu etme hakları vardır. Sigortacılar da bu hakkı kullanmaktadırlar. Bu konuda dikkat edilmesi gereken husus; hiçbir taşımacının bir diğerinin sorumluluğunu üstlenecek düzeyde özel anlaşmalarYAPMAMASI ve kabullerde bulunmamasıdır.

 

 

Hasar, kayıp ve gecikme, konvansiyon ve sigortanın doğal olarak en önemi konularını oluşturur. CMR konvansiyonu hasar, kayıp ve gecikmeden bahseder ancak; ISLANMADAN, YANGINDAN, TRAFİK KAZASINDAN bahsetmez. Yasaların tanımı spesifik olaylara değilsonuçlara yöneliktir.

 

HASAR - KAYIP - GECİKME, sigorta poliçelerinde,konvansiyon hükümlerinin tam tersine NEDEN -SONUÇ ilişkisiiçinde ele alınmıştır. Bir örnek; "EĞER ISLANMA TENTENİN SU GEÇİRMEZLİK VASFINI KAYBETMESİNDEN VEYA YIRTILMASINDAN MEYDANA GELMİŞ İSE SİGORTACININ TAZMİNAT ÖDEME SORUMLULUĞU YOKTUR" şeklindeki maddeler sigortacının kendi lehine geliştirdiği istisnalardandır.

 

Malların bedeli konvansiyonda malın çıkış noktası esas alınarak belirlenmektedir. Ticaret borsası, piyasa fiyatları, hiç biri yoksa emsal malların bedeli değerlendirilmektedir.

Taşımacının prensipte ödeyeceği bedel malın kıymetini aşmayacaktır. Yukarıda belirttiğimiz gibi CMR konvansiyonuna göre taşımacının ödeyeceği tazminat kilo başına 8.33 SDR ile sınırlıdır.Faiz de yıllık % 5 ile sınırlanmıştır. Konvansiyon gibi sigortacılarda aynı prensipleri sıkı sıkıya takip etmektedirler.

 

Konvansiyon hükümlerine göre kasıt veya eşdeğeri bir davranışla malların zarara uğratılması halinde taşımacı yasanın kendisine tanıdığı olumlu şartlardan faydalanamayacaktır. Örneğin tazminat ödeme limiti SINIRSIZ hale gelecektir. Sigortacılar bu gibi olaylara karşı temkinli yaklaşmaktadır. Bir çok poliçede AĞIR KUSUR -KASIT gibi konularda teminat yoktur.

 

Talepler 1 yıl içinde zaman aşımına uğramakla birlikte, kasıt- ağır ihmal gibi durumlarda bu süre daha da uzun olmaktadır. Çoküzerinde durulan bir konu; talepleri, davaları sigortacıların halletmesi, taşımacılara hiçbir sorumluluğun yüklenmemesi beklentisidir. Oysa bu tür bir beklenti maalesef çoğu kez yasal nedenlerle, sigorta hukuku gereği de yasal dayanaktan yoksudur. Taşımacı aleyhine yürütülecek bir yasal takibi - davayı (eğer sigortacıdestek vermiyorsa ) kendi hukukçuları kanalı ile karşılayacaktır.

 

SAVUNMA & TAZMİN, CMR gibi sorumluluk sigortalarının birbirinden ayrılmayan iki fonksiyonudur. Kusur ve sorumluluk tanımlanmadan bir olayın tazmin edilmesi nerdeyse mümkünde değildir, gerekçe oluşmadığından karar da verilemez. Bir çok olayda ise bu tanımlamaları yapmak zordur.

 

 

Örneğin; Kar yağışından dolayı yolların kapanması nedeni ile gecikme taşımacının kusurlu olduğu sonucunu doğurur mu?

Eğer meteoroloji raporu ve karayollarından yolların kapandığına dair bir belge alabiliyorsanız muhtemelen sorumluluktan kurtulursunuz.İşte bu ispat bir savunma gerektirir.

 

CMR poliçelerindeki savunma fonksiyonu ciddi bir husustur bu yönde yapılacak hazırlıklar, tespitleri talepleri red etmeye değil,anlamaya hazırlık olarak kabul etmekte fayda vardır. Tazmin ise savunmanın başarısızlığı sonucu (doğal olarak) ortaya konulacak bir fonksiyondur. Her iki unsurun yaşandığı süreç içinde sigortacının ve sigortalının ORTAK ÇIKARLAR ADINA işbirliği, koordinasyonu önemlidir.

 

CMR konvansiyonu ve direkt temel oluşturduğu CMR sigortası her an, her olayda birbirlerine referans alınarak incelenmesi gereken içeriklerdir. Diğer taşıma hukuku ve sigorta teminatları da aynı şekilde düşünülmelidir. Bu sürecin irdelenmesinde tarafsız ve profesyonel bakış açısı bir çok olumsuzluğun baştan giderilmesine hizmet edecektir.

 

 

5.2. HASAR İHBARI ANINDA GEREKENLER

o        Poliçe numarası.

o        Hasar tarihi.

o        Hasarın nerede meydana geldiği

o        Hasarlı emtianın bulunduğu adres ve irtibat telefon numarası

o        Tahmini hasar miktarı

 

 

 

5.3. HASAR DOSYASI İÇİN GEREKEN BELGELER

 

1. a) Uluslararası sevkiyat söz konusu olduğunda;

o        Döviz karşılığı onaylı fatura,

o        Gümrük giriş beyannamesi (ithalat halinde),

o        Gümrük çıkış beyannamesi (İhracat halinde),

o        Araç ruhsat fotokopileri,

o        Tır Karnesi,

o        Rezerv notlu hamule senedi/Gümrük tutanağı/Konşimento,

o        Kaza Zaptı (trafik kazası varsa),

o        Çeki listesi,

o        Fotoğraf,

o        Mal Sigortacısının Eksper Raporu

o        Mal Sigortacısının hasarı ödediğini gösterir tazmin.

o        Mal sahibinin, taşıyıcının kanuni sorumluluğu çerçevesinde hasardan sorumlu tutulduğunu belgeleyen fatura veya yazı,

o        Mal sahibinin yaptırmış olduğu herhangi bir nakliyat emtia sigortası varsa poliçe kopyası,

gereklidir.

 

1. b) Yurtiçi sevkiyat söz konusu olduğunda;

o        Fatura,

o        Sevk irsaliyesi,

o        Tutanak,

o        Fotoğraf,

o        Mal sahibinin, taşıyıcının kanuni sorumluluğu çerçevesinde hasardan sorumlu tutulduğunu belgeleyen fatura veya yazı, gereklidir.

 

 

 

6 - FREIGHT FORWARDER (FF) VE LOJİSTİK SERVİS SAĞLAYICILARI (LSS) SORUMLULUK SİGORTASI

Gerçekte bütün bu taşıma modlarının temel ve prensipler itibari ile birbirlerinden neredeyse farkı yoktur. Taşıma İşleri Komisyoncuları, Freight Fordwarder veya Lojistik Servis Sağlayıcıları neredeyse malın üretimi hariç nakletme, gümrükleme, depolama süreçleri içinde bir eşyanın ihtiyaç duyabileceği her türlü hizmeti vermektedir.

 

Gerek hizmet yönünden, gerekse hukuki sorunlar ve çözümler yönünden ve tabi ki sorumluluk sigortalarının da kavram ve çözüm süreleri yönünden entegre bit hizmet süreci olan karma taşıma sistemi gerçekten bir karmaşayı da işaret etmektedir. Henüz bütün dünya ülkeleri tarafından kabul edilebilecek ortak bir karma taşıma hukuku (CMR konvansiyonu gibi) düzenlenmemiştir. (BM'de taslak olarak mevcuttur.)